Là huyện vùng cao biên giới nằm ở phía Tây bắc của tỉnh Lai Châu, đời sống của nhân dân còn gặp nhiều khó khăn, trình độ dân trí không đồng đều, mức sống giữa vùng thấp và vùng cao có sự chênh lệch, một số hủ tục lạc hậu vẫn còn tồn tại ở một bộ phận đồng bào dân tộc thiểu số, tỷ lệ hộ nghèo còn cao… vượt lên trên những khó khăn đó những năm qua Đảng bộ, chính quyền và đồng bào các dân tộc huyện Phong Thổ đã chung sức đồng lòng thực hiện tốt nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội từ đó góp phần hình thành nên nếp sống mới ở từng địa bàn dân cư.
Để việc thực thiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội thực sự đi vào cuộc sống và xóa bỏ những hủ tục lạc hậu đè nặng lên đôi vai của mỗi người dân thì trong các chỉ tiêu phát triển kinh tế xã hội hàng năm không thể thiếu được các chỉ tiêu cụ thể về số gia đình, thôn, bản được công nhận đạt tiêu chuẩn văn hóa. Bên cạnh đó thực hiện sự chỉ đạo của Huyện ủy, HĐND hàng năm UBND huyện đã chỉ đạo các phòng, ban, đoàn thể, UBND các xã thường xuyên tăng cường công tác tuyên truyền vận động với nhiều hình thức khác nhau như: tuyên truyền trên đài truyền thanh, truyền hình huyện, các xã, thị trấn; đưa nội dung tuyên truyền lồng ghép vào các buổi họp, sinh hoạt thôn, bản, các buổi sinh hoạt đoàn thể; đặc biệt Đội thông tin lưu động của huyện, tỉnh và các đội chiếu bóng vùng cao, thường xuyên đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền như: khẩu hiệu, pa nô, xe lưu động, các tiểu phẩm, câu chuyện thông tin, biểu diễn văn nghệ tại các xã, bản. Bên cạnh đó với 98,95 km đường biên giới tiếp giáp với huyện Kim Bình tỉnh Vân Nam - Trung Quốc nên các cán bộ chiến sỹ ở các Đồn, Trạm biên phòng cũng thường xuyên tuyên truyền vận động người dân thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội gắn với các chỉ tiêu bình xét công nhận danh hiệu gia đình văn hóa, bản văn hóa hàng năm cũng như việc thực hiện Chỉ thị 03 của Bộ chính trị tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Cuộc vận động học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, xây dựng nông thôn mới…
Đến từng gia đình để tuyên truyền vận động người dân là một trong những cách làm hiệu quả của cán bộ, chiến sỹ Đồn biên phòng Dào San thời gian qua
Nhờ sự tích cực vào cuộc của các cấp, các ngành, tổ chức đoàn thể nên việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới việc tang và lễ hội trên địa bàn huyện Phong Thổ dần đi vào nền nếp, các hủ tục lạc hậu trong tang ma như để lâu ngày trong nhà, xem bói chọn giờ chọn cất, tảo hôn, hôn nhân cận huyết, cản trở hôn nhân tự nguyện dần được xóa bỏ. Thay vào đó là bản sắc văn hóa truyền thống của mỗi tộc người được bảo tồn, phát huy. “Nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội trên địa bàn xã Mường So chúng tôi những năm qua được triển khai thực hiện rất tốt là nhờ gắn kết chặt chẽ với quy ước của từng thôn, bản, vì vậy đến nay các đám cưới được tổ chức trang trọng gọn nhẹ, tình trạng thách cưới bằng bạc trắng, ở rể lâu năm, hay cản trở hôn nhân tự nguyện đã được loại bỏ. Các lễ hội hàng năm được tổ chức tại xã Mường So do nhân dân tự nguyện đóng góp trên tinh thần tự nguyện, phần lễ được tổ chức đơn giản gọn nhẹ, đúng nghi thức, phần hội phong phú đa dạng với các trò chơi dân gian như tó má lẹ, ném còn, các bài hát điệu múa…”. Chủ tịch UBND xã Mường So – Đèo Văn Phong chia sẻ.
Hàng năm trên địa bàn huyện Phong Thổ có hàng trăm lễ hội được tổ chức ở phạm vi cấp bản và có 05 Lễ hội được tổ chức ở phạm cấp xã, huyện theo định kỳ hàng năm. Các lễ hội này chủ yếu mang tính chất tâm linh, tín ngưỡng của mỗi tộc người, cầu cho mưa thuận gió hòa, người người mạnh khỏe, trong đó tiêu biểu phải kể đến các lễ hội như: Lễ hội “Gầu Tào” tổ chức vào ngày 06/01 âm lịch hàng năm tại xã Dào San; Lễ hội “Lộc Xuân” tổ chức vào 15/01 âm lịch hàng năm tại xã Sì Lở Lầu; Lễ hội “Nàng Han” tổ chức vào 15/2 âm lịch hàng năm tại xã Mường So; Lễ hội “Then Kin Pang” tổ chức vào 10/3 âm lịch hàng năm tại xã Khổng Lào... riêng lễ hội Then Kin Pang 05 năm đựơc tổ chức quy mô cấp huyên một lần.
Thiếu tá: Nguyễn Văn Hiếu - Đồn phó Đồn biên phòng Dào San chia sẻ: “Có những hủ tục của một số tộc người ở khu vực biên giới này đã tồn tại hàng bao đời như: tảo hôn, hôn nhân cận huyết, hay đám tang để lâu ngày trong nhà… cần phải được tuyên truyền thường xuyên, liên tục và phải kiên trì, trên cơ sở của nhiều hình thức khác nhau như: thông qua các buổi họp bản, đến từng gia đình, và thậm chí là cả ở những lán nương, vì vậy mà cho đến nay sau 10 năm thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội trên địa bàn huyện Phong Thổ chúng tôi thấy các hủ tục cơ bản không còn xảy ra, trai gái đã được tự do tìm hiểu, đám tang không còn để lâu ngày trong nhà, mà thay vào đó là các bài hát, điệu múa của người Mông, lễ hội của người Dao, Hà Nhì… được cả cộng đồng quan tâm bảo tồn gìn giữ”.
Những bài múa cổ của người Thái trắng là một phần không thể thiếu trong phần hội của lễ hội Nàng Han được tổ chức hàng năm ở xã Mường So
Sau 10 năm thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội thì đời sống vật chất cũng như mức hưởng thụ văn hóa tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; các bản vùng cao khu vực biên giới ngày càng khang trang sạch đẹp; trai gái sau khi dựng vợ gả chồng không còn lo gánh nặng trả nợ như trước nữa, các đám tang không còn tình trạng góp rượu, gà, gạo để uống rượu suốt mấy ngày liền; nhiều lễ hội đang trong tình trạng mai một, thất truyền đã được khôi phục, bảo tồn sống ngay tại cộng đồng từ nguồn kinh phí của tỉnh, huyện và các nguồn xã hội hóa. Đến hết năm 2015 huyện Phong Thổ có 2/18 xã là Mường So và Khổng Lào đạt chuẩn nông thôn mới, toàn huyện có 187 đội văn nghệ quần chúng ở các thôn, bản; tỷ lệ dân số tham gia luyện tập TDTT thường xuyên đạt 26,5%; 950 gia đình thể thao; 61,5% số hộ đạt tiêu chuẩn gia đình văn hóa; 72,19% số thôn, bản đạt danh hiệu văn hóa.
Bằng những cách làm chủ động, sáng tạo, có lộ trình nên sau 10 năm triển khai thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội, các hủ tục lạc hậu đã dần được xóa bỏ, thay vào đó là một diện mạo mới, một nếp sống mới văn minh, lành mạnh giầu bản sắc văn hóa của mỗi tộc người đã được hình thành trên tuyến biên giới huyện Phong Thổ hôm nay
